Daktyylinen heksametri

Antsawikistä
Siirry navigaatioon Siirry hakuun

Daktyylinen heksametri on antiikin kreikkalaisesta metriikasta peräisin oleva runomitta, jossa heksametrisäkeet koostuvat kuudesta daktyylisestä metronista. Daktyylistä heksametriä käytettiin sekä kreikkalaisessa että latinankielisessä kirjallisuudessa erityisesti eeppisessä ja didaktisessa runoudessa. Siksi sitä kutsutaan myös eeppiseksi runomitaksi.

Tunnettuja daktyylisessä heksametrissä kirjoitettuja teoksia ovat muun muassa Homeroksen eepokset Ilias ja Odysseia, Hesiodoksen Jumalten synty ja Työt ja päivät, Vergiliuksen Aeneis ja Ovidiuksen Muodonmuutoksia. Kreikkalaisessa kirjallisuudessa daktyylisen heksametrin käyttö liittyi läheisesti yhteen homeerisen kreikan käytön kanssa.

Kaava[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]

Runomitan säkeen peruskaava on (Short-foot-meter.svg = lyhyt tavu, Long-foot-meter.svg = pitkä tavu, Any syll-meter.svg = anceps eli lyhyt tai pitkä tavu):[1][2]

Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgAny syll-meter.svg

Daktyylisessä heksametrissä kahden lyhyen tavun yhdistelmä voidaan myös korvata yhdellä pitkällä tavulla neljässä ensimmäisessä metronissa, jotka voivat siis olla joko daktyyleja Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg tai spondeita Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg. Viides metron on aina daktyyli ja kuudes on aina spondee tai trokee Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg (eli kyseessä on tarkasti ottaen daktyylinen katalektinen heksametri). Tämä vakioloppu tuo heksametriin sen heksametrimäisen rytmin.

Esimerkkejä[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]

Homeroksen Iliaan alku ja sen suomennos samassa runomitassa:

μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλὰς δ’ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ’ ἐτελείετο βουλή,
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.[3]
mēnin a|eide the|a Pē|lēïade|ō Akhi|lēos
ūlomenēn, | hē myri’ A|khaiois | alge’ e|thēke,
pollas | d’ ifthi|mūs psy|khas Aϊ|di proï|apsen
hērō|ōn, au|tūs de he|lōria | teukhe ky|nessin
oiō|noisi te |pasi, Di|os d’ ete|leieto | būlē,
eks hū | dē ta | prōta di|astē|tēn eri|sante
Atreï|dēs te a|naks and|rōn kai | dios A|khilleus.
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg
Laulaos, | oi runo|tar, viha | Peleun | poian A|khilleun
turmio|kas, mi a|khaijeja | löi luke|mattomin | tuskin,
monta mi | Hadeen | luo väki|voipaa | sielua | syöksi
sankari|en, heist' | itses|tään teki | koirien | riistan,
lintujen | eineen | — Zeun sepä | täyttihe | neuvo ja | päätös,
kerta kun | ensis|tään sopu|rikkoon | Atreun | poika,
miesten | valtias, | riitau|tui sekä | aimo A|khilleus.[3]
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg
Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgShort-foot-meter.svgShort-foot-meter.svg | Long-foot-meter.svgLong-foot-meter.svg

Vergiliuksen Aeneiksen alku ja sen suomennos samassa runomitassa:

Arma vi|rumque ca|no, Tro|iae qui | primus ab | oris
Itali|am, fa|to profu|gus, Lavi|niaque | venit
litora, | multum il|le et ter|ris iac|tatus et | alto
vi supe|rum sae|vae memo|rem Iu|nonis ob | iram;[4]
Taistelut | kerron ja | sen, mikä | mies pako|laisena | Troijan
mailtaan | Itali|aan tuli | kohtalon | tuomana | ensin,
paljon | kärsiä | sai ula|palla ja | maissa, kun | taivas
vaati ja | leppymä|tön oli | Junon | kauhea | kiukku.[5]

Lähteet[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]

  1. Castrén, Paavo & Pietilä-Castrén, Leena: ”Metriikka, metron”, Antiikin käsikirja, s. 341–342. Helsinki: Otava, 2000. ISBN 951-1-12387-4.
  2. Kaimio, Maarit & Sironen, Erkki: Kreikkalaisen metriikan alkeet. Klassillisen filologian laitos, Helsingin yliopisto, 1982/2002.
  3. 3,0 3,1 Homeros: Ilias I.1–7. Suomennos Otto Manninen.
  4. Vergilius: Aeneis 1.1.1–4.
  5. Suomennos Alpo Rönty. Teoksessa Aeneis. Helsinki: Loki-Kirjat, 2000. ISBN 952-9646-88-7.